Wulkan to na Islandii rzecz tak powszechna jak w Polsce powiedzmy pole czy las – są praktycznie wszędzie, jeśli tylko wyjedziemy z miasta. W większości to oczywiście stożki wulkanów, które wybuchały nawet tysiące lat temu, ale pamiętajmy, że dla wulkanologów każdy wulkan, który wybuchł choć raz w ciągu ostatnich 10,000 lat, to nadal wulkan czynny.
Jeśli szukasz bieżących informacji o najnowszej erupcji – Meradalir – z sierpnia 2022, znajdziesz je tutaj: Najnowsza atrakcja Islandii – erupcja Meradalir.
Jednak na Islandii jest także wiele wulkanów czynnych w znacznie bardziej przyziemnym znaczeniu – takich, których ostatnia erupcja miała miejsce powiedzmy 100 lat temu, a w niektórych przypadkach nawet tylko 10 czy 20 lat temu. W latach 1920-2020 mieliśmy na Islandii aż 38 erupcji, czyli więcej niż jedną na trzy lata.
W tym artykule przedstawiamy te największe i najsłynniejsze erupcje z czasów historycznych.
Ile jest wulkanów na Islandii
W codziennym języku „wulkan” oznacza dla nas górę widoczną na powierzchni ziemi, powstałą przez wybuch wulkanu. Dla wulkanologów jednak, jest to tylko „stożek wulkaniczny” (lub góra wulkaniczna), a wulkan to cały podziemny system komór i kanałów gromadzących lawę. W tym sensie jeden wulkan może mieć (i na Islandii ma) bardzo wiele stożków, czy gór wulkanicznych.
Chociaż na Islandii praktycznie każda góra, jaką zobaczymy to góra wulkaniczna (więc są ich setki, jeśli nie tysiące), to zgodnie z klasyfikacją Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Islandzkiego [8] wyróżniamy dziś „jedynie” 32 wulkany na całej Islandii.
32 wulkany Islandii
Retrieved from https://icelandicvolcanoes.is/
Oto lista wszystkich wulkanów na Islandii, uporządkowana zgodnie z islandzkim alfabetem (w nawiasach skróty nazw z powyższej mapy): Askja (ASK), Bárðarbunga (BAR), Brennisteinsfjöll (BRE), Eldey (ELD), Esjufjöll (ESJ), Eyjafjallajökull (EYJ), Fremrinámar (FRE), Grímsnes (GRN), Grímsvötn (GRV), Heiðarsporðar (HEI), Hekla (HEK), Helgrindur (HEL), Hengill (HEN), Hofsjökull (HOF), Hrómundartindur (HRO), Katla (KAT), Krafla (KRA), Krýsuvík (KRY), Kverkfjöll (KVE), Langjökull (LAN), Ljósufjöll (LJO), Prestahnúkur (PRE), Reykjanes (REY), Snæfell (SNF), Snæfellsjökull (SNJ), Tindfjallajökull (TIN), Torfajökull (TOR), Tungnafellsjökull (TUN), Vestmannaeyjar (VES), Þeistareykir (TEY), Þórðarhyrna (THO), Öræfajökull (ORA).
Jak widać na powyższej mapie, w czasie pisania tego artykułu dwa wulkany – Krýsuvík i Grímsvötn – były zaznaczone na żółto. Oznacza to, że stanowią potencjalne zagrożenie dla ruchu lotniczego, ze względu na swoją trwającą właśnie aktywność.
Jak często wybuchają wulkany na Islandii
W śladach skalnych, np. badając podziemne dziś warstwy skał, naukowcy mogą ustalić daty i przybliżony rozmiar wielu erupcji sprzed nawet 100,000 lat i więcej.
Jednak naturalnie znacznie więcej informacji o przebiegu i skutkach erupcji posiadamy z ostatniego tysiąclecia – odkąd Islandia jest zamieszkana. W tym czasie erupcje zdarzają się średnio, co 3-4 lata. Im erupcje są młodsze posiadamy także coraz bardziej wiarygodne i dokładne opisy przebiegu samych wydarzeń.
Oczywiście aktywność wulkaniczna na Islandii trwa non-stop i różne mniejsze efekty działania wulkanów – np. niewielkie trzęsienia ziemi – są odczuwane codzień lub niemal codzień. Więcej o różnych – innych niż erupcje – efektach wulkanizmu na Islandii przeczytasz w tym artykule: Oszałamiające efekty wulkanizmu Islandii. Natomiast o tym jak działają wulkany napisaliśmy tu: Jak działają wulkany Islandii.
Jak mierzy się siłę wybuchu wulkanu
Erupcje wulkaniczne można opisywać na wiele sposobów, jednak podstawową miarą używaną do tego jest tzw. Indeks Eksplozywności Wulkanicznej (ang. Volcanic Explosivity Index – VEI), który opisuje kilka parametrów związanych z eksplozją:
- objętość wyprodukowanych materiałów piroklastycznych,
- wysokość chmury materiałów wyrzuconych do atmosfery
- opis wybuchu
Na dziś indeks porządkuje erupcje w skali od 1 do 8, ponieważ jeszcze nie został zarejestrowany wybuch silniejszy niż 8. Zresztą wybuchów o sile 8 było bardzo niewiele, a wszystkie bardzo dawno temu. Najnowszy z nich – nowozelandzkiego wulkanu Taupo – miał miejsce niemal 30 tys. lat temu. Największy w miarę niedawny wybuch to wybuch indonezyjskiego wulkanu Tambora z roku 1815 o sile oznaczonej na 7.
Wadą indeksu VEI jest to, że opisuje on erupcje na podstawie wystrzelonych materiałów piroklastycznych, a wiele erupcji nie produkuje ich wcale. To wulkany lawowe (efuzywne), z których w czasie wybuchu wydobywa się głównie – lub jedynie – lawa. Takie erupcje są więc wykluczone z oceny wg indeksu VEI. Daje to pewną swobodę w określeniu np. tego która erupcja w dziejach była największa czy najpoważniejsza…
Z danych z roku 1982 opisujących najsilniejsze erupcje na całym świecie na podstawie VEI, od roku 1500 zostały zanotowane 122 przypadki erupcji o wartości VEI powyżej lub równej 4, z czego aż 14 właśnie na Islandii.
Najsilniejsze erupcje wulkanów na Islandii
Najsilniejsze potwierdzone islandzkie erupcje wg indeksu VEI to wybuch Bardarbunga z roku 1477 i Grimsvotn z r. 8277 p.n.e. Obie oceniane są na 6 w skali VEI [9].
| Islandzkie erupcje wg VEI | ||
|---|---|---|
| Wulkan | Rok erupcji | Siła wg VEI |
| Bardarbunga | 1477 | 6 |
| Grimsvotn | 8230 p.n.e. | 6 |
| Askja | 1875 | 5 |
| Katla | 1755 | 5 |
| Katla | 1721 | 5 |
| Katla | 1625 | 5 |
| Oraefajokull | 1362 | 5 |
| Katla | 1262 | 5 |
| Hekla | 1104 | 5 |
| Hekla | 1100 p.n.e. | 5 |
| Hekla | 2310 p.n.e. | 5 |
| Hekla | 4110 p.n.e. | 5 |
| Hekla | 5150 p.n.e. | 5 |
| Askja | 8910 p.n.e. | 5 |
Jak widać najwięcej spośród tych najsilniejszych wybuchów zanotowała Hekla – królowa islandzkich wulkanów. Na liście znajduje się jeszcze 38 wybuchów o sile 4, 35 wybuchów o sile 3, 183 erupcje o sile 2 lub niższej oraz aż 227 erupcji bez przypisanego indeksu VEI.
Zagrożenia związane z erupcjami wulkanów
Głównym zagrożeniem w czasie erupcji wulkanicznych są wystrzelone z krateru i spadające na ziemię materiały piroklastyczne (tzw. tefra). Są to wszystkie luźne materiały wyrzucane z wulkanu – od tzw. bomb wulkanicznych (od 6 cm do nawet 1 m średnicy!), po bardzo drobne pyły potrafiące utrzymywać się w atmosferze przez długi czas (i np. stanowiące zagrożenie dla samolotów).
Każda erupcja wulkaniczna to niebezpieczne zdarzenie, ale poziom tego niebezpieczeństwa zależy od kilku czynników:
- Pierwszym z nich jest to jak długo trwa erupcja i ile pyłów zostanie wyrzuconych podczas jej trwania.
- Drugim czynnikiem jest wysokość, na jaką pyły zostaną wyrzucone, ponieważ wiąże się to z ich późniejszym rozprzestrzenieniem w okolicy, regionie, a nawet na całym świecie. W tym względzie bardzo ważne są czynniki atmosferyczne takie jak wiatr (jego kierunek oraz siła) czy deszcz (który przyspiesza opadanie pyłów i zmniejsza ich zasięg).
- Kolejnym bezpośrednim zagrożeniem jest lawa wypływająca z wulkanu. W zależności od jej składu może być rzadka (wtedy płynie szybko i jest o wiele mniej czasu na ucieczkę) lub lepka – wtedy powoli spływa po zboczach.
- Przy wybuchach wulkanów zagrożenie stanowią również pioruny. Wyładowania atmosferyczne bywają naprawdę silne, a pioruny potrafią uderzać nawet 30 km od wulkanu.
- Bardzo niebezpieczne jest również zanieczyszczenie wody, głównie halogenkami. Powodują one skażenie wody np.: fluorem, które jest niebezpieczne dla ludzi i zwierząt.
- Podczas wybuchów niektórych wulkanów zostają wyrzucone ogromne ilości gazów cieplarnianych takich jak dwutlenek węgla czy metan. Wiele innych gazów wydobywających się z wulkanów również zanieczyszcza atmosferę.
- Finalnie, niebezpieczeństwem związanym z wybuchami wulkanów, będącym pewną specyfiką islandzką, są również bardzo gwałtowne powodzie glacjalne – zwane tu jokulhlaup. Islandia znajduje się przecież tak daleko na północy, że wiele miejscowych wulkanów przykrytych jest lodowcami. Gdy taki wulkan wybucha, to ciepło, które się z niego wydobywa, ogrzewa gigantyczne obszary lodowca powodując jego topnienie. Często woda gromadzi się nad kraterem i nie od razu znajduje odpływ. Jeśli zgromadzi się jej odpowiednio dużo, to kiedy wreszcie znajdzie ujście, przełamie jeden z brzegów kaldery, następuje nagły, ogromny, bardzo szybki i katastrofalny w skutkach wylew, będący powodzią krótką, ale o sile nieporównywalnej z jakąkolwiek 'zwyczajną’. O przebiegu jednej z takich powodzi – całkiem niedawnej, bo z 1996 roku – przeczytasz tutaj: Jokulhlaup wulkanu Grímsvötn (1996). Według szacunków w tej powodzi wylało się tyle wody, ile napełniłoby bieszczadzkie Jezioro Solińskie (największy sztuczny zbiornik w Polsce) SZEŚĆ razy (sic!). Przygięte do ziemi potężne przęsła żelaznego mostu na rzece Skeidara, zniszczonego w czasie tej powodzi, można (i warto!) obejrzeć w pobliżu rezerwatu Skaftafell
Resztki mostu zniszczonego w powodzi lodowcowej
Kiedy zastanawiamy się nad skalą zniszczeń danej erupcji, nie wolno także pominąć tego, że wybuchy w pobliżu osad i osiedli ludzkich są znacznie bardziej dotkliwe od tych, które następują daleko od skupisk ludzkich. Erupcje niszczą pola uprawne, zatruwają wodę, a ogień pali zabudowania i osiedla. W kraju takim jak dawna Islandia, praktycznie każda większa erupcja wulkaniczna prowadziła do głodu.
Największe erupcje wulkaniczne Islandii
Oceniając siłę i znaczenie danej erupcji trudno przyjąć jedno kryterium. Łatwo znajdziemy wiele takich „naj” eksplozji. Istotna jest przecież nie tylko siła i ogrom samej eksplozji (a i te można różnie mierzyć), ale też wpływ jaki wywarła na życie Islandii, Europy i świata. Wiele ciekawostek z historii wybuchód islandzkich wulkanów znajdziesz także w tym artykule: Oszałamiające efekty wulkanizmu Islandii.
Poniżej przedstawiam listę najważniejszych erupcji wulkanicznych na Islandii ze względu na różne czynniki.
Bárðarbunga – najsilniejsza erupcja (1477 r.)
Bardarbunga–Veidivotn to system wulkaniczny z wulkanem centralnym Bardarbunga (drugi najwyższy szczyt Islandii). Od roku 870 zanotowano w nim aż 24 erupcje, co czyni go drugim najbardziej aktywnym systemem wulkanicznym w czasach historycznych na Islandii. Ocenia się, że w ciągu ostatnich 10,000 lat ten system wulkaniczny mógł przejść nawet niemal 400 erupcji.
Główny wulkan oraz większość szczeliny, która mu towarzyszy, znajdują się pod lodowcem Vatnajokull i na tym obszarze opisywane jest większość zdarzeń wulkanicznych. Głównym ich skutkiem są bardzo rozległe powodzie glacjalne (jokulhlaupy).
Ostatnia erupcja w tym systemie wulkanicznym wydarzyła się w roku 2014 jednak ta o najwyższym indeksie VEI (6) miała miejsce w roku 1477. W skutek tej erupcji wulkan wyemitował ok. 10 km3 materiałów piroklastycznych, które przykryły całą Islandię co najmniej 1 cm warstwą, a ok. 50% powierzchni wyspy warstwą aż 10 cm! [8].
Öræfajökull – najwięcej popiołów (1362 r.)
Oraefajokull to najwyższy szczyt Islandii (2110 m n.p.m.) i jeden z sześciu systemów wulkanicznych przykrytych największym lodowcem kraju – Vatnajökull.
To właśnie ten wulkan jest odpowiedzialny za największą erupcję wybuchową w czasach historycznych na Islandii. Erupcja ta miała miejsce w roku 1362. W indeksie VEI erupcja została oznaczona numerem 5 [9], a więc niższym, niż najsilniejsze erupcje Bardarbunga i Grimsvotn. Jednak to podczas tej właśnie eksplozji wyrzucona do atmosfery została największa ilość tefry. Łączną objętość wyrzuconej pary, gazów oraz pyłu wulkanicznego ocenia się na aż 10 km3. Według aktualnych szacunków wysokość chmury pyłów mogła osiągnąć nawet 35 km (sic!), a materiały piroklastyczne z tej erupcji można dziś znaleźć m.in. w Grenlandii, Norwegii i Irlandii.
Wybuch z 1362 r. przyniósł ogromne straty, jako że okolica była dość mocno zaludniona (jak na tamte czasy), a erupcja spowodowała kompletne zniszczenie wszystkiego w promieniu co najmniej 20 km. Ludzkie zabudowania zniszczone zostały na znacznie większym obszarze, także dlatego, że wybuchowi towarzyszyło silne trzęsienie ziemi oraz powodzie glacjalne, a najbliższa okolica – aż do miasteczka Hofn – została przykryta ok. 10 centymetrową warstwą popiołów. Przypuszcza się, że była to jedna z bardziej śmiercionośnych erupcji. Życie w jej trakcie straciło od 50 do nawet 300 osób, zniszczone zostały także siedliska mieszkańców oraz około 30 farm.
Podobnie silna, choć mniej tragiczna w skutkach, była też erupcja z roku 1727 (VEI 4). Z jej powodu zginęły trzy osoby, a najbardziej niszczycielskim elementem tej erupcji były znowu gigantyczne i bardzo gwałtowne powodzie glacjalne.
Katla – największa łączna ilość magmy
Katla to system wulkaniczny położony w południowej części wyspy. Znajduje się on pod czapą lodowca Myrdalsjokull. System Katla jest wciąż czynny i trzeci pod względem aktywności w czasach historycznych. Od IX wieku wybuchł co najmniej 21 razy, a ostatnia z erupcji miała miejsce w roku 1918. Niemal wszystkie erupcje były szczelinowe, podlodowcowe i freatomagmowe. Od 870 r. wulkan ten wyprodukował aż 25 km3 magmy (najwięcej na całej Islandii!).
Największa erupcja Katli miała miejsce w roku 934, a jej siła wg. indeksu VEI wynosiła 4.
Jako, że Katla przykryta jest lodowcem, główne zagrożenie związane z wybuchami tego wulkanu to jokulhlaupy – powodzie glacjalne. Mimo, że jest to tak niebezpieczny i bardzo aktywny system wulkaniczny, w historii przypisywana jest mu tylko jedna ofiara śmiertelna. To osoba porażona przez piorun (aż 35 km od wulkanu!).
Hekla – najwięcej najsilniejszych eksplozji
Hekla to jeden z najbardziej znanych wulkanów w całej Islandii. Można powiedzieć, że na tej liście znalazła się „za całokształt”. Jak widać z tabeli powyżej to właśnie Hekla odpowiedzialna jest za najwięcej spośród najsilniejszych erupcji w tym kraju. Od roku 870 zanotowano tu 23 erupcje, co klasyfikuje ją na trzecim miejscu pod względem aktywności w czasach osadnictwa. Hekla wybucha też dość regularnie – w badanym okresie na każde 50 lat przypada co najmniej 1 erupcja.
W latach 1766-1768 wydarzyła się największa znana erupcja Hekli, podczas której wydobyło się 1,3 km3 magmy. Natomiast najsilniejsza wg indeksu VEI była erupcja z roku 1104, oznaczona numerem 5. Z kolei erupcja z roku 1300 spowodowała zatrucie wielu zwierząt hodowlanych i głód na wyspie. Za najbardziej kosztowną erupcję Hekli uznaje się natomiast tę z roku 1970, kiedy to przez zatrucie wydobywającym się z wulkanu fluorem zginęło ponad 8000 owiec, a łączne straty związane z erupcją oceniono na 1-2 mln euro.
Szczególnie ciekawe jest to, że pod koniec XX wieku Hekla wybuchała pięć razy, niemal równo co 10 lat: w 1970, 1980, 1981, 1991 i 2000 roku. Erupcje były raczej krótkotrwałe (od 30 minut do 2 godzin) i niezbyt silne (VEI 2-3), a w XXI wieku nie mieliśmy jeszcze żadnej. Jednak służba cywilna ostrzega bardzo poważnie przed Heklą, bo w przypadku tego wulkanu przedwstrząsy czy inne sygnały oznajmiające nadchodzącą erupcję zdarzały się nawet tylko 30 minut przed wybuchem!
Grimsvotn-Laki – najbardziej śmiercionośna (1783 r.)
System wulkaniczny Grimsvotn jest najbardziej aktywnym systemem wulkanicznym na całej Islandii. Od roku 870 zanotowano tu około 70 erupcji, które łącznie wyprodukowały ok. 21 km3 magmy. Według najnowszych badań ok. 10,000 lat temu system ten mógł spowodować kilka dużych erupcji o skali VEI 5 do 6.
Ostatnia erupcja miała miejsce w roku 2004, jednak to nie ona jest najbardziej znana. Ta, która jest najczęściej opisywana i jest traktowana, jako największa ze wszystkich pewnych erupcji, zdarzyła się w latach 1783-1784. W indeksie VEI oznaczono ją numerem 4, a powszechnie znana jest jako erupcja Laki.
Była to erupcja ze szczeliny o długości aż 27 km, znajdującej się na niepokrytej lodem części całego systemu. Podczas tylko tego jednego wybuchu szacuje się, że wydobyło się 14,7 km3 magmy, która rozlała się na obszar aż 565 km2. Do atmosfery wydostało się także około 120 Mt dwutlenku siarki. Powstała chmura zajęła około 25% całej północnej półkuli i miała bardzo negatywny wpływ na środowisko oraz klimat.
Jest to również najbardziej śmiercionośna erupcja w historii Islandii. Chociaż podczas samej erupcji nie zginęła ani jedna osoba, to jednak zginęło bardzo wiele zwierząt gospodarczych, co z kolei spowodowało w następnych latach ogromy głód w całym kraju. Szacuje się, że przez tę erupcję życie straciło niemal 8700 osób, a w latach 1783-86 populacja całego państwa zmalała aż o 10,500 osób ze względu na głód, epidemie oraz drastyczny spadek narodzin.
Eyjafjallajökull – najkosztowniejsza eksplozja (2010 r.)
Eyjafjallajokull to pokryty lodem stratowulkan i sprawca prawdopodobnie najbardziej znanej obecnie erupcji mającej miejsce na Islandii.
Do jego wybuchu, po 187 latach uśpienia, doszło całkiem niedawno, bo 20 marca 2010 roku. Cała erupcja zaczęła się niewielkim trzęsieniem ziemi, po czym 150 metrowa fontanna lawy wypłynęła ze 100 m szczeliny oraz z jej 12 kraterów jednocześnie. Lawa miała temperaturę 1200 oC, a chmura pyłu wzniosła się na 7000 m. Cały wylew trwał trzy i pół tygodnia i 500 osób musiało zostać ewakuowanych z jego powodu.
Około miesiąc później – 14 kwietnia 2010 – nastąpił kolejny wybuch tym razem z samej góry wulkanu, znajdującej się pod lodowcem o tej samej nazwie. Wybuch spowodował tzw. erupcję freatomagmową, w której (po stopieniu odpowiedniej części lodowca) ogromna chmura pyłów pod dużym ciśnieniem wystrzeliła do stratosfery. Chmura ta spowodowała ogromne utrudnienia w ruchu lotniczym na terenie właściwie całej Europy, a jako że Islandia leży centralnie na trasie samolotów latających pomiędzy Europą, a Ameryką Północną, również połączenia z USA i Kanadą zostały sparaliżowane.
Ocenia się, że nawet niemal 50% wszystkich światowych lotów pasażerskich w ciągu kilkunastu dni po wybuchu zostało odwołane. Około 10 mln pasażerów nie mogło odbyć lub kontynuować swoich podróży. Straty linii lotniczych oceniane są na 1.5 – 2.5 mld euro [6].
W porównaniu z erupcjami z XVIII czy XIV wieku erupcja Eyjafjallajokull nie była szczególnie duża. Wyprodukowała 'jedynie’ 0,27 km3 materiałów piroklastycznych i ok. 0,023 km3 lawy. Jednak istotne było to, że popiół z tej erupcji był bardzo drobny, przez co bardzo długo unosił się w powietrzu na samym środku najbardziej ruchliwego szlaku lotniczego i nad dużą częścią Europy.
Krafla – postrach północy
Krafla w swojej historii miała tylko dwa tzw. epizody. Oba miały miejsce w ostatnich 250 latach i oba były druzgocące dla lokalnej społeczności.
Pierwszy z nich, z lat 1724-1729, nazywany jest Myvatn Fires, a drugi, z lat 1975-1984 – Krafla Fires. Łącznie podczas obu wydarzeń zostało wyrzucone około 5 km3 magmy. Erupcje w czasie obu epizodów były związane z wypływem samej lawy (związanym z poszerzeniem się ryftu), przez co większość z nich nie jest ujęta w indeksie VEI w ogóle (a te, które są tam ujęte, mają nadany indeks 0 lub 1).
W obu zdarzeniach nie ucierpiała ani jedna osoba, jednak obie były niszczące dla lokalnej społeczności. Myvatn Fires, zgodnie ze współczesnymi relacjami (przede wszystkim pastora Jona Saemundssona [10]), poza samym wypływem lawy, towarzyszyły m.in. mocne trzęsienia ziemi, które zniszczyły wiele zabudowań, zabiły wiele zwierząt hodowlanych i zmusiły mieszkańców do wyprowadzenia się z tej okolicy. Ze względu na niską gęstość zaludnienia i brak drogich budynków czy infrastruktury, którą erupcja mogłaby zniszczyć, łączne straty wynikające z Myvatn Fires były jednak ograniczone.
Natomiast erupcja w latach 1975-84 była znacznie bardziej kosztowna. Łączną wartość spowodowanych strat oceniono na aż 70 mln euro. Duży udział w tej kwocie miały uszkodzenia konstrukcji budowanej wtedy nieopodal elektrowni geotermalnej (to Kröflustöð – najwieksza elektrownia geotermalna Islandii). Uszkodzenia spowodowały opóźnienie jej pełnego uruchomienia aż o dwie dekady.
Dla świata naukowego była to jednak erupcja bardzo cenna. Dzięki niej pozyskano wiele informacji dotyczących mechaniki wulkanów w strefie ryftu na Islandii.
Vestmannaeyjar – twórca własnego archipelagu
Vestmannaeyjar to najmłodszy system wulkaniczny Islandii. Leży on w tzw. wschodniej strefie wulkanicznej i nazwę bierze od archipelagu, który de facto stworzył. Składa się on z wielu bazaltowych wysp i podwodnych stożków na południowym szelfie Islandii. Ze względu na swój młody wiek jest miejscem bardzo wielu znanych erupcji z XX wieku.
Pierwsza ze słynnych erupcji wulkanu Vestmannaeyjar miała miejsce w latach 1963-1967. W jej skutek, naprawdę na oczach całego świata, powstała wyspa Surtsey. Wyspa natychmiast została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO i wolna jest od ingerencji człowieka. Dostęp do niej ma wyłącznie wąskie grono naukowców, a wyspa stanowi miejsce badań nad tym jak rośliny i zwierzęta kolonizują obszary erupcji magmowych.
Drugą słynną erupcją była ta z roku 1973, na głównej wyspie archipelagu – Heimaey. Szczelina wulkaniczna tej erupcji w niektórych miejscach znajdowała się tylko 200 m od najbliższych zabudowań. Nic dziwnego, że erupcja spowodowała rozległe zniszczenia w miasteczku. 400 budynków zostało pogrzebanych pod 6-metrową warstwą lawy i materiałów piroklastycznych. Wiele budynków spłonęło podpalone gorącą lawą, a w kolejnych, przykrytych szczególnie grubą warstwą tefry, zawaliły się dachy.
Jako, że erupcja wydarzyła się już w zupełnie nowoczesnych czasach, została udokumentowana m.in. na wielu wstrząsających zdjęciach. Muzeum Eldheimar znane także jako Ogniste Muzeum, Muzeum lawy lub Muzeum wulkanu, przybliża gościom tę erupcję i koniecznie trzeba je odwiedzić w czasie wycieczki na „Vestmany” (zobacz: Vestmannaeyjar – wyspy na południowym wybrzeżu Islandii).
Meradalir – najnowsza, popularna erupcja
3 sierpnia 2022, po kilkunastu tygodniach lekkich wstrząsów i kilku dniach wstrząsów bardzo częstych i całkiem mocnych, swoją erupcję wznowił system wulkaniczny Krýsuvík (Krýsuvík-Trölladyngja) na półwyspie Reykjanes. W 2021 roku stworzył on niezwykle widowiskowy i popularny krater w dolinie Geldingadalir, na zboczach góry Fagradalsfjall. Natomiast erupcja z 2022 r. miała charakter szczelinowy i przebiegała w sąsiedniej dolinie – Meradalir. Trwała niecałe 3 tygodnie – do 21 sierpnia 2022.
Erupcja z 2022 r. była znacznie mocniejsza, od tej z roku 2021 i położona nieco dalej od dróg i parkingów, więc trasa piesza do jej miejsca jest o ok. 1.5 km dłuższa.
Z uwagi na mimo wszystko dość łatwy dostęp oraz łagodny przebieg, erupcja z miejsca znowu była ogromną atrakcją turystyczną. Rzadko mamy przecież możliwość zobaczenia z bliska świeżo wypływającej z wulkanu lawy, w dodatku bez potrzeby podróży na drugi koniec świata. Dolina Meradalir leży ok. 20 km na południowy wschód od międzynarodowego lotniska Keflavik, ok. 30 km na południowy zachód od centrum Reykjaviku i tylko ok. 10 km na wschód od popularnego SPA Błękitna Laguna. Trasa piesza z najbliższego parkingu to ok. 6 km w jedną stronę.
Erupcja w roku 2022, podobnie jak ta z 2021, należała do małych i spokojnych, ale właśnie dlatego była również stosunkowo mało groźna i można ją było zobaczyć z bliska na własne oczy, we względnym bezpieczeństwie. Nic dziwnego, że przyciągnęła wielu turystów i znowu była ogromną atrakcją także dla rodowitych Islandczyków.
Więcej o tym jak przebiegała erupcja, jak dotrzeć do doliny, w której miała miejsce i jak przygotować się do wycieczki przeczytaj w osobnym artykule: Najnowsza atrakcja Islandii – erupcja Meradalir.
Bibliografia
- Gudmundsson, Magnus & Larsen, Guðrún & Hoskuldsson, Armann & Gylfason, Ágúst. (2008). Volcanic hazards in Iceland. Jökull.. 58.
- Thordarson, Thorvaldur & Self, S. (1993). The Laki (Skaftdr Fires) and Grimsvotn eruptions in 1783-1785. Bulletin of Volcanology. 55. 233-263. 10.1007/BF00624353.
- Thordarson, Thorvaldur & Larsen, G.. (2007). Volcanism in Iceland in historical time: Volcano types, eruption styles and eruptive history. Journal of Geodynamics – J GEODYNAMICS. 43. 118-152. 10.1016/j.jog.2006.09.005.
- Newhall, Chris & Self, Stephen. (1982). The Volcanic Explosivity Index (VEI): An Estimate of Explosive Magnitude for Historical Volcanism. Journal of Geophysical Research. 87. 1231-1238. 10.1029/JC087iC02p01231.
- Fraedrich, Wolfgang & Heidari, Neli. (2019). Geology of Iceland. 10.1007/978-3-319-90863-2_4.
- A. R. Schmitt and A. Kuenz, „A reanalysis of aviation effects from volcano eruption of Eyjafjallajökull in 2010” 2015 IEEE/AIAA 34th Digital Avionics Systems Conference (DASC), Prague, Czech Republic, 2015, pp. 1B3-1-1B3-7, doi: 10.1109/DASC.2015.7311335.
- Oppenheimer, C., Orchard, A., Stoffel, M. et al. The Eldgjá eruption: timing, long-range impacts and influence on the Christianisation of Iceland. Climatic Change 147, 369–381 (2018). https://doi.org/10.1007/s10584-018-2171-9
- Icelandic Met Office, Catalogue of Icelandic Volcanoes, https://icelandicvolcanoes.is/
- Global Volcanism Program, Smithsonian Institution, https://volcano.si.edu/
- K. Gronvold, Myvatn fires 1724-1729. Chemical composition of the lava. Nordic Volanological Institute 8401, University of Iceland, Reykjavik 1984.
