Region i jezioro Myvatn (dosł: jezioro muszek) obfitują w bardzo interesujące utwory skalne, z których wiele jest unikalnych na skalę światową. Wynika to ze specyficznego połączenia działalności wulkanów, lodowców i samego jeziora. Historię geologiczną tego regionu możemy podzielić na cztery główne okresy. Zobacz jak powstała ta niezwykła okolica.
Czas ostatniego zlodowacenia
Ogólny zarys dzisiejszego jeziora Myvatn i jego najbliższych okolic ukształtował się w czasie ostatniego zlodowacenia, w epoce zwanej plejstocenem. Pod koniec zlodowacenia, czyli ok. 10 tys. lat temu, nieckę Mývatn pokrywał lodowiec, który utworzył moreny czołowe Reykjahlid. Są one widoczne po dziś dzień na północnym krańcu jeziora. Brzeg zachodni to grzbiet bazaltowy powstały we wczesnym plejstocenie, czyli ok. 2 do 2.5 mln lat temu. Brzeg wschodni tworzą natomiast skały tzw. formacji Moberg, które powstały pod koniec plejstocenu (ok. 780 tys. – 10 tys. lat temu)[1].
Wiele wzniesień w okolicy jeziora powstało w wyniku erupcji zachodzących pod pokrywą lodową w epoce zlodowacenia. Wybuchy, którym udało się przebić przez lód uformowały góry stołowe (góry Bláfjall, Sellandafjall, Búrfell, Gaesafjoll). Natomiast te, które pozostały ukryte pod lodem dały początek grzbietom górskim z zastygłej lawy, tzw. hialoklastytu (góry Vindbelgjarfjall, Námafjall, Dalfjall, Hvannfell). O specyfice erupcji podlodowych możesz przeczytać w naszym osobnym artykule: Jak działają wulkany Islandii.
Gdy lodowiec zaczął topnieć pozostało po nim polodowcowe jezioro. Jego istnienie miało kluczowy wpływ na to jak później ukształowały się okolice i brzegi dzisiejszego jeziora Mývatn.
Polodowcową aktywność wulkaniczną w tym rejonie dzieli się na trzy cykle: Ludent, Hverfjall i Mývatnseldar. Zostały one wydzielone na podstawie tefrachronologii, czyli metody określającej wiek osadów na podstawie małych warstewek materiałów piroklastycznych (głównie popiołów). Tutaj popiołów tych dostarczyły erupcje leżącego daleko na południu wyspy wulkanu Hekla (szerzej o nim piszemy tutaj: Hekla – królowa islandzkich wulkanów).
Cykl Ludent
Cykl Lúdent rozpoczął się po zakończeniu epoki lodowcowej, ok. 11 tys. lat temu. Krater Ludent, będący ściętym stożkiem tufowym i należący do większego systemu Heiðarsporðar, powstał właśnie w trakcie tego cyklu. Po erupcji, która go utworzyła nastąpiła seria mniejszych erupcji szczelinowych.
Zasięg lawy Ludent
Około 3800 lat temu 25 km na południowy wschód od Mývatn utworzył się wulkan tarczowy Ketildyngja. Znaczna część lawy powstałej w tej erupcji przedostała się na północny-zachód kanionem Seljahjallagil, rozlewając się po dolinie Myvatn i tworząc tzw. „starsze” pole lawowe Laxa. Dalej lawa spłynęła doliną Laxárdalur. Według najnowszych badań nie dopłynęła jednak do oceanu, a zatrzymała się ok. 15 km na południe od jego dzisiejszego brzegu[2]. To pole lawy składa się głównie z toleitowej, bazaltowej lawy (głównie tzw. trzewiowej – helluhraun) i zajmuje powierzchnię 300 km2 oraz ma objętość 4 km3.
Cykl Hverfjall
Dzisiejszy kształt jeziora Mývatn powstał około 2300 lat temu za sprawą dużej erupcji szczelinowej wypluwającej bazaltową lawę w czasie drugiego cyklu aktywności wulkanicznej, zwanego cyklem Hverfjall. Cykl ten rozpoczął się przed 2500 laty gigantyczną, acz krótką erupcją eksplozywną. To po niej właśnie pozostał na wschód od jeziora tufowy krater Hverfjall (nazywany także Hverfell). Hverfjall ma ok. 150 m wysokości i nieco ponad 1 km średnicy. Objętość jego utworów wulkanicznych to ok. 130 milionów m3 (czyli ok. 0,13 km3)
Natomiast największa erupcja tego cyklu miała miejsce ok. 2000 lat temu z rzędu kraterów Threngslaborgir-Ludentsborgir. Są one często wskazywane jako podręcznikowy przykład rzędu kraterów wulkanicznych. W wyniku tej erupcji powstało tzw. „młodsze” pole lawowe Laxa (Laxararhraun). Ta młodsza lawa na dużej powierzchni przykrywa lawę starszego pola Laxararhraun, jednak nie sięga tak daleko na południe i południowy wschód, za to na północy dopłynęła dalej, aż do oceanu w rejonie zatoki Skjalfandi, ok. 50 km na północny zachód od jeziora. To wtedy lawa – działając jak tama – nadała obecny kształt jezioru Mývatn, a także jeziorom Sandvatn, Grænavatn i Arnarvatn. Ta pokrywa lawy składa głównie z tzw. lawy blokowej (apalhraun), pokrywa 220 km2 i ma objętość 2,5 km3.
Lawa Heidarspordar oraz jej wytwory
Wskutek powtarzających się eksplozji w kilku lokalizacjach powstały całe grupy kraterów, które obecnie górują nad jeziorem Mývatn, a także utworzyły na nim wyspy. Tego typu formacje to tak zwane pseudokratery, czyli stożki bez dojścia do magmy z wnętrza ziemi. Powstały one na skutek wybuchów pary wodnej sprężonej pod świeżą magmą. Zespół takich właśnie kraterów na południowym brzegu jeziora, Skútustaðir (czy Skútustaðagigar), znajduje się pod ochroną jako pomnik przyrody i jest ciekawą atrakcją turystyczną. W niektórych miejscach pseudokratery zatrzymały płynącą lawę i utworzyły czasowe jeziorka lawowe. Z biegiem czasu lawa z nich odpłynęła, pozostawiając po sobie las filarów skalnych. Największa tego typu formacja nazywa się Dimmuborgir. Tymczasem w innym pobliskim miejscu, Hofdi, filary te stoją w wodach obecnego jeziora.
Cykl Viti
Trzeci cykl aktywności wulkanicznej – cykl Viti – rozpoczęły erupcje o nazwie Mývatnseldar (dosł. pożary Mývatn) w latach 1724–1729. Pierwsza z tych eksplozji – rankiem 17 maja 1724 – była krótką eksplozją typu maar i utworzyła m.in. jezioro kraterowe Víti w zespole Krafla (nie mylić z kraterem i jeziorem o tej samej nazwie w kompleksie Askja dalej na wschód). Lawa z tej erupcji stworzyła pole lawowe Leirhnjúkur sięgające aż do północnego krańca jeziora Mývatn i zniszczyła dwa istniejące tam wtedy gospodarstwa.
Erupcje cyklu Mývatnseldar swą charakterystyką przypominają niedawne wybuchy kompleksu wulkanicznego Krafla w latach 1975–1984. Źródłem obu tych erupcji jest centralny wulkan położony pomiędzy kalderą Krafla, a Gaesafjoll. W głębi tego wulkanu znajduje się komora wulkaniczna, z której gorąca magma okresowo eksploduje przez przecinające powierzchnię z północy na południe szczeliny.
Ostatnią aktywność wulkaniczną charakteryzują okresy powolnego podnoszenia się terenu na przemian z krótszymi okresami szybkiego osuwania, czemu towarzyszą podziemne eksplozje magmy, tworzenie się rozpadlin, trzęsienia ziemi oraz erupcje.
Natomiast pole sulfatarowe Namafjall Hverir według badań geologicznych[2] istnie na obecnym miejscu „od początku”, tj. co najmniej od 11 tys. lat. Sulfatary to rodzaj ekshalacji, czyli miejsc, gdzie na powierzchnię wydostają się gorące gazy i opary. Jeśli chcesz dowiedzieć się o nich więcej, zajrzyj do tego artykułu: Oszałamiające efekty wulkanizmu Islandii
Zdjęcia okolic jeziora Myvatn
Czytaj więcej
Jeśli chcesz zobaczyć jakie ciekawe miejsca i atrakcje leżą w okolicy jeziora Myvatn, przejdź do tego artykułu: Myvatn – niezwykłe jezioro wśród wulkanów lub przejrzyj tę listę artykułów o najciekawszych miejscach w okolicy: Okolice jeziora Myvatn.
Jeśli interesuje cię szerzej geologia całej Islandii, specyfika tutejszych wulkanów oraz informacje o niesamowitych efektach wulkanizmu na Islandii, przejdź do serii poradników zaczynającej się od tego artykułu: Jak powstała Islandia – geologia wyspy w pigułce.
Bibliografia
[1] Sveinn P. Jakobsson i Magnús T. Gudmundsson, Subglacial and intraglacial volcanic formations in Iceland, JÖKULL No. 58, 2008
[2] Thorarinsson, Sigurdur. “The Postglacial History of the Mývatn Area.” Oikos, vol. 32, no. 1/2, 1979, pp. 17–28. JSTOR, www.jstor.org/stable/3544218. Accessed 5 June 2020.
