U wybrzeży Islandii można obserwować przedstawicieli 23 gatunków waleni, z czego co najmniej 12 pojawia się w tym rejonie regularnie, a pozostałe 11 gatunków obserwowane jest sporadycznie.
Do najczęstych bywalców zalicza się 5 gatunków należących do fiszbinowców (płetwale karłowate, płetwale błękitne, humbaki, finwale i sejwale) oraz 7 gatunków zębowców (wale butelkonose, kaszaloty, morświny, grindwale, orki, delfiny białonose i delfiny białobokie). Właśnie te gatunki przedstawiamy bliżej w tym artykule.
Płetwal błękitny (łac. Balaenoptera musculus, isl. Steypireyður, ang. Blue whale) to gigant nawet wśród swych wielorybich krewnych. Może osiągać długość ciała nawet do 30 metrów i ważyć ponad 130 ton. Może przemieszczać się z prędkością do 50 km/h.
Głównym pożywieniem płetwali błękitnych jest kryl, sporadycznie także raki i ryby. Podczas rejsu najłatwiej je zauważyć dzięki wysokiej na 9 metrów fontannie powietrza. Cechą charakterystyczną, po której również można poznać płetwala błękitnego, jest jego mała, umiejscowiona z tyłu ciała płetwa grzbietowa. Trzeba jednak przyznać, że o ile nie uda nam się na rejsie podpłynąć naprawdę blisko, to odróżnienie poszczególnych gatunków jest bardzo trudne i de facto trzeba to robić przede wszystkim na podstawie rozmiaru zaobserwowanego osobnika.
Porównanie cech i rozmiarów 3 gatunków płetwali.
Płetwale błękitne najczęściej można spotkać w wodach na północ od Islandii, szczególnie na rejsach z Husaviku i Akureyri. Jednak czasami widywane są również w zachodnich i południowych obszarach – na rejsach z Reykjaviku czy Heimaey.
Znaczne rozmiary, duża ilość mięsa i tłuszczu spowodowały, że płetwale błękitne często padały ofiarą wielorybników, przez co ich populacja zmniejszyła się gwałtownie. Ochroną objęto je dopiero w latach 60. XX w. i od tego momentu ich liczebność powoli wzrasta i stabilizuje się. Mimo to klasyfikowane są jako gatunek zagrożony, dzięki czemu jest objęty czynną ochroną. Ich naturalnym wrogiem jest orka, lecz zagraża ona tylko osobnikom młodocianym, starszym i osłabionym.
Finwal (poprawnie: Płetwal zwyczajny, łac. Balaenoptera physalus, isl. Langreyður, ang. Fin whale), jest drugim, po płetwalu błękitnym, waleniem pod względem wielkości. Osiąga długość nawet do 27 metrów i masę do 100 ton.
Cechą charakterystyczną finwala jest szpiczasta mała płetwa grzbietowa i niesymetryczne ubarwienie ciała – żuchwa po lewej stronie ma barwę ciemnoszarą, prawie czarną, natomiast po prawej jaśniejszą, prawie białą. Łatwo zauważyć go w środowisku, ponieważ fontanna wydmuchiwanego prze niego powietrza osiąga nawet 5-9 m wysokości.
Według IUCN (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody) klasyfikowany jest jako gatunek narażony na wyginięcie, lecz mimo to do niedawna był ciągle poławiany u wybrzeży Islandii. Nie jest to gatunek często widywany na tych wodach, lecz można go spotkać w letnich miesiącach zarówno na północy jak i na południowych wodach Islandii (Reeves i in., 2021).
Płetwale karłowate (łac. Balaenoptera acutorostrata, isl. Hrefna, ang. Minke whale) to stosunkowo małe walenie. Osiągają długość do 10 metrów i masę ciała do 8 ton. Potrafią płynąć z prędkością ok. 35 km/h. Jest to gatunek często obserwowany podczas rejsów, gdyż jest ciekawski, nurkuje na krótki okres czasu, a większość dnia spędza przy powierzchni. Najłatwiej poznać go po małej i zakrzywionej płetwie grzbietowej oraz po stosunkowo małej fontannie skroplonego powietrza wyrzucanej na wysokość do 2 metrów. Charakterystyczne dla tego gatunku są białe opaski na płetwach piersiowych.
Na świecie występują 3 subpopulacje tego gatunku: jedna w północnym Pacyfiku, jedna na półkuli południowej i jedna w północnym Atlantyku, odwiedzająca okresowo wody wokół Islandii. Przemieszczają się zazwyczaj samotnie lub w małych stadach 2-3 osobników. Obserwować je można zarówno w północnych jak i południowych wodach Islandii.
Są jednymi z najliczniej występujących wielorybów w oceanach, lecz ich populacja w islandzkich wodach zmniejsza się z roku na rok. Jest to związane ze zmianami klimatu oraz z poławianiem ich w celach konsumpcyjnych. Ich jedynym naturalnym wrogiem jest orka, która poluje jednak głównie na młode i osłabione osobniki.
Długopłetwce oceaniczne, czyli inaczej humbaki (łac. Megaptera novaeangliae, isl. Hnúfubakur), osiągają długość do 17 metrów i mogą ważyć do 30 ton. Mogą płynąć z prędkością do 27 km/h i znane są ze swoich długich migracji i spektakularnych ewolucji akrobatycznych.
Najłatwiej rozpoznać je po bardzo długich płetwach piersiowych, które mogą osiągać długość nawet 1/3 długości całego ciała. Płetwy te wyposażone są w specjalne wypustki, które odgrywają rolę w wyspecjalizowanym sposobie zdobywania pożywienia. Często obserwuje się polowania grupowe humbaków, w czasie których płetwy piersiowe zwiększają skuteczność zdobywania pokarmu. Wieloryby współpracując okrążają ławicę ryb lub zooplanktonu, dezorientują i ogłuszają je uderzaniem płetw i wyskokami nad wodę. Tworzą także kurtynę z bąbelków powietrza, przez co zapędzają swoje ofiary w śmiertelną pułapkę. Następnie nacierają na ławicę od dołu pochłaniając ogromne ilości pokarmu i filtrując go przez fiszbiny. W takim niezwykle skutecznym polowaniu może brać udział nawet kilkanaście osobników.
Wyróżnikiem humbaków są także charakterystyczne guzki na ciele, mała płetwa grzbietowa oraz wyprofilowana w kształt „S” płetwa ogonowa. Każdy osobnik ma tę płetwę indywidualnie wybarwioną co stanowi swoisty wielorybi odcisk palca i umożliwia odróżnianie od siebie poszczególnych osobników.
Humbaki to zwierzęta niezwykle ciekawskie i często można je spotkać podczas rejsów whale-watching’owych. Zdarza się, że wynurzają się w pobliżu łodzi i podążają za nią przez dłuższy czas, co stwarza świetną okazję do obserwacji.
Obecnie ich populacja jest w miarę stabilna, lecz nie zawsze tak było. W przeszłości humbaki stanowiły główny cel wielorybników z wielu rejonów świata. Przyczyniło się do tego ich zamiłowanie do płytkich wód i sezonowe powracanie w te same obszary, przez co stanowiły łatwy cel. Podczas rozkwitu wielorybnictwa śmierć poniosło nawet 95% światowej populacji długopłetwców. Zakaz polowania na te zwierzęta wprowadzono dopiero w 1966 r., gdy populacja była w opłakanym stanie. Na szczęście nie było jeszcze za późno i obecnie gatunek ten nie jest już narażony na wyginięcie, choć nadal niezwykle ważne jest utrzymanie populacji na właściwym poziomie (Mitchell i Reeves, 1983).
Płetwale czerniakowe, lub inaczej sejwale (łac. Balaenoptera borealis, isl. Sandreyður, ang. Sei whale), plasują się na zaszczytnym trzecim miejscu pod względem wielkości, tym samym zamykają podium największych waleni świata, za płetwalem błękitnym i finwalem. Osiągają długość do 20 metrów i mogą ważyć nawet 30 ton. Są jednymi z najszybszych waleni, osiągają prędkość nawet do 50 km/h (Horwood, 2009).
Podczas rejsów po wodach Islandii nie widuje się ich zbyt często gdyż preferują raczej otwarte wody i rzadko zbliżają się do łodzi. Może być także łatwo pomylony z finwalem. Główną cechą rozróżniającą te dwa gatunki jest niesymetryczne ubarwienie finwala.
Tak jak inne gatunki waleni, populacja sejwali uległa ogromnemu przetrzebieniu ze względu na wielorybnictwo. Ich mięso było bardzo cenione, a przez osiągane prędkości, uchodziły za zwierzęta trudne do upolowania. Obok finwali były to najczęściej poławiane walenie w Islandii w latach 60. i 70. XX w. Płetwale czerniakowe zostały objęte ochroną dopiero w latach 70. ubiegłego wieku. Ich populacja ciągle nie osiągnęła odpowiedniej liczebności, przez co są one uznawane za gatunek zagrożony i wymagają czynnej ochrony gatunkowej.
Orka oceaniczna (łac. Orcinus orca, isl. Háhyrningur) to z pewnością najbardziej drapieżny gatunek, ze wszystkich opisanych tu waleni. Orki są też największymi przedstawicielami rodziny Delphinidae (delfinowate). Osiągają długość ciała do 10 metrów i masę do 9 ton. Osiągają znaczną prędkość poruszania się (60km/h) przez co bardzo efektywnie polują. W skład ich diety wchodzą ryby, inne delfinowate, płetwonogie (m.in. foki), a także mniejsze i starsze walenie. Poznać je można po długiej, szpiczastej płetwie grzbietowej (może mierzyć nawet ponad 1,5 metra!), charakterystycznym ubarwieniu ciała oraz dużej fontannie wody, osiągającej wysokość 4 metrów.
Orki występują we wszystkich oceanach, lecz największa liczebność tych zwierząt obserwowana jest w północnym Atlantyku (głownie właśnie u wybrzeży Islandii i Wysp Owczych), w północnym Pacyfiku (głównie u wybrzeży Alaski) i u wybrzeży Antarktydy.
Status ochrony orek nie został jednoznacznie ustalony, przez niedostateczną ilość informacji o stanie ich populacji. Pojedyncze populacje uznawane są za zagrożone, w związku z przełowieniem, zanieczyszczeniami i utratą siedlisk.
Kaszaloty spermacetowe (inaczej: potwale; łac. Physeter macrocephalus, isl. Búrhvalur) to największe walenie zaliczane do zębowców. Osiągają długość nawet 20 metrów i mogą ważyć 80 ton.
Kaszaloty to zwierzęta społeczne, tworzą grupy ok. 12 osobników. Gromadzą się zazwyczaj w celu ochrony młodych i chorych członków stada. Preferują otwarte wody oceaniczne. W letnich miesiącach można obserwować je u wybrzeży Islandii, lecz wymaga to szczęścia i cierpliwości. Dzieje się tak, bo kaszaloty polują nurkując nawet na 1500 metrów, wstrzymując przy tym oddech nawet do godziny. Odżywiają się głównie kałamarnicami i dużymi rybami.
Kaszaloty rozpoznajemy przede wszystkim po charakterystycznej fontannie, wyrzucanej pod kątem na ok. 2 m, przez pojedynczy otwór po lewej stronie ciała. Innymi wyróżnikami kaszalotów są dużą głową, specyficzne żebrowanie na grzbiecie i mała płetwa grzbietową.
W komorach między kośćmi czaszki kaszalota znajduje się specjalna oleista masa, zwana spermacetem albo olbrotem. Dorosłe osobniki mogą zgromadzić nawet do 2000 litrów tej substancji. Bierze ona udział w wytwarzaniu swoistych „klikających” dźwięków służących do komunikacji i echolokacji, a także pomaga w regulacji pływalności (Huggenberger i in., 2016). Była ona niezwykle cennym surowcem, przez który masowo polowano na kaszaloty i mocno zredukowano ich populację. Spermacet był wykorzystywany na ogromną skalę jako smar, surowiec do produkcji świec, lamp, w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym. Na kaszaloty polowano także ze względu na specyficzną wydzielinę przewodu pokarmowego – ambrę, którą wykorzystywano przy produkcji perfum.
Według Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych kaszalot narażony jest na wyginięcie. Gatunek ten znajduje się również na liście CITES, co oznacza zagrożenie wyginięciem. Połowy tego gatunku są zabronione na mocy International Whaling Commission (88 państw członkowskich).
Kaszaloty są bardzo istotnym ogniwem łańcuchów pokarmowych. Są m.in. głównym drapieżnikiem polującym na kałamarnice olbrzymie. Zjadają ogromne ilości tych kałamarnic, przez co mają wpływ na limitowanie ich liczebności. Dokonują też naturalnego „recyklingu” związanego z dostarczaniem żelaza do dużych, ubogich w ten pierwiastek obszarów oceanu. Żelazo przetwarzane w ten sposób jest łatwo przyswajalne dla fitoplanktonu. Cały proces opiera się na tym, że kaszalot spożywając ryby i kałamarnice żywiące się rybami, które z kolei odżywiają się zooplanktonem bogatym w żelazo przyczyniają się do obiegu tego pierwiastka. Procesy biochemiczne zachodzące podczas trawienia zmieniają żelazo z formy nieprzyswajalnej na przyswajalną dla roślin. Podobny układ zaobserwowano w obiegu węgla. Szacowany wkład kaszalota w przemianę węgla na jego przyswajalną formę pozwala na zwiększenie produkcji pierwotnej i wiązanie dodatkowych 200 tys. ton węgla rocznie.
Morświn zwyczajny (łac. Phocoena phocoena, isl. Hnísa), jest bardzo powszechnym gatunkiem w islandzkich wodach. Najczęściej spotykany w letnich miesiącach w zatokach i w pobliżu brzegów. Odżywia się głównie rybami, na które czasem poluje w większych stadach.
Mimo swojej powszechności morświny, jako jeden z najmniejszych przedstawicieli waleni (dorasta do ok. 2 m i 70 kg), jest dość trudny do zaobserwowania w środowisku naturalnym. Pływa raczej samotnie, lub w małych grupach liczących kilka osobników. Raczej rzadko zbliża się do łodzi i ciężko go dostrzec, jeśli woda jest wzburzona lub widoczność słaba.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody klasyfikuje ten gatunek jako najmniejszej troski, czyli jego światowa populacja nie jest zagrożona. Jednak np. w Polsce bałtycka subpopulacja uważana jest za krytycznie zagrożoną.
Grindwale (łac. Globicephala melas, isl. Grindhvalur) dorastają do około 6 metrów i mogą ważyć nieco ponad 2 tony. Samice jednak są lżejsze i mniejsze.
Grindwale bardzo często można spotkać w trakcie rejsów wokół Islandii, szczególnie w letnich miesiącach. Tworzą one grupy 10-50 osobników, chociaż spotykane są zgromadzenia nawet do 1000 osobników. Mają bardzo silnie rozwinięte więzi społeczne. Zimą trzymają się raczej dalej od brzegów, natomiast podczas lata i jesienią przebywają bliżej wybrzeży, przez co są wdzięcznymi obiektami obserwacji. Młode osobniki często wyskakują z wody, co wywiera niemałe wrażenie.
W związku ze swoimi społecznymi zachowaniami gatunek ten jest szczególnie narażony podczas polowań. W wielu państwach wciąż tradycyjnie pozyskuje się te zwierzęta i oficjalnie nie zostały one objęte działaniami ochronnymi. Jest to gatunek poławiany w celach konsumpcyjnych, pomimo ostrzeżeń o zawartości ogromnej liczby metali ciężkich i innych toksycznych substancji kumulujących się w organizmach grindwali jako końcowych ogniwach łańcucha troficznego.
Wal butelkonosy (inaczej: butlogłów północny; łac. Hyperoodon ampullatus, isl. Andarnefja, ang. Northern bottlenose whale) to gatunek należący do rodziny zyfiowatych, która jest jedną z najmniej poznanych grup ssaków.
Butlogłów jest m.in. jednym z rekordzistów w nurkowaniu. Potrafi zejść na głębokość około 2,400 metrów, a jego zanurzenia mogą trwać nawet 2 godziny. Żywią się butlogłowy głównie głębokomorskimi kałamarnicami i innymi głowonogami. Osiągają długość do 10 metrów i mogą ważyć do 7,5 tony. W związku z długimi, podwodnymi wycieczkami mogą być trudne do zaobserwowania, lecz często, z zainteresowaniem, wynurzają się w pobliżu łodzi.
Wale butelkonose preferują głębsze wody w pobliżu wybrzeży i są stałymi bywalcami u islandzkich wybrzeży. Poznać je można po stosunkowo małej płetwie grzbietowej i charakterystycznym wypukłym, masywnym czole, gdzie znajduje się tzw. melon. Jest to tłuszczowa poduszeczka służąca do echolokacji i komunikacji. Melon stanowi cechę, na podstawie której można odróżnić płeć butlogłowa. Samce mają większe i bardziej kwadratowe czoła, natomiast samice i młodsze osobniki mniejsze i bardziej zaokrąglone.
Delfiny białonose (inaczej: Deflinowce białonose; łac. Lagenorhynchus albirostris, isl. Hnýðingur, ang. White-beaked dolphin) to zwierzęta dorastające maksymalnie do 3 metrów i mogące ważyć do 300 kilogramów. Ich ciało ma raczej masywną i krzepką budowę, a charakterystycznymi cechami, po których można je rozpoznać są krótki, jasno ubarwiony „nos” i ciemniejsza zagięta płetwa grzbietowa (Van Bree, 1964).
Delfin białonosy jest gatunkiem występującym jedynie w północnej części Atlantyku, więc pobyt na Islandii jest świetną okazją by obserwować go w naturze. Można spotkać je przez cały rok. Latem rodzą się młode, więc należy zachować ostrożność i dystans przy obserwacji w środowisku. Są zwierzętami stadnymi, często można zauważyć grupy liczące do 10 osobników. Delfiny te często przyłączają się do polowań orek i innych delfinowatych, a także finwali i humbaków.
Delfin białoboki (inaczej: delfinowiec białoboki; łac. Lagenorhynchus acutus, isl. Leiftur, ang. Atlantic white-sided dolphin) jest z wyglądu bardzo podobny jest do delfina białonosego, lecz jest od niego nieco mniejszy. Dorasta do około 2,5 metra i osiąga masę ciała do 230 kg.
Podstawową cechą pozwalającą odróżnić go w łatwy sposób od delfina białonosego jest charakterystyczna żółtawo zabarwiona plama na tylnej części grzbietu.
Obszar występowania w dużej części pokrywa się z delfinem białonosym i istnieje spora szansa zaobserwowania tego gatunku podczas rejsów wokół Islandii. Widywany częściej na południowym wybrzeżu. Można spotkać go tam cały rok, może jednak przemieszczać się w poszukiwaniu pożywienia.
Inne gatunki waleni, które możemy czasem zaobserwować w wodach wokół Islandii to przede wszystkim niektóre fiszbinowce (wale biskajskie, wale grenlandzkie) oraz zębowce (białuchy, narwale, wale dziobogłowe, delfiny pospolite). Przy odrobinie szczęścia, także i te gatunki mogą być obserwowane w pobliżu wyspy, na typowym rejsie „whale watching” (Ingebrigtsen, 2021).
Your style is really unique compared to other people I have read stuff from. I appreciate you for posting when you’ve got the opportunity, Guess I’ll just bookmark this blog.